Die uitspraak van die menseregtekommissie (MRK) oor die klag wat die VF Plus as eerste klaer ingedien het oor die verbod op die praat van Afrikaans by die Universiteit van Stellenbosch (US) in 2021, is ‘n groot oorwinning vir Afrikaans in die algemeen.
In die MRK se verslag wat vandag bekend gemaak is, word onder meer beveel dat die US skriftelik om verskoning moet vra vir die debakel.
Die gebruik van Afrikaans is verbied onder eerstejaars by die universiteit, selfs in persoonlike gesprekke.
Die Afrikaanse kwessie het vanjaar weer opgevlam by die US. Dit het die vraag laat ontstaan waarom die MRK so lank sloer met die verslag aangesien dit toegelaat het dat ‘n toksiese omgewing by die instelling geskep word.
Die skuld vir die gebeure van 2021 (en dus daarna) word vierkant geplaas op die bestuur van die US.
Die universiteit word beveel om deur die kantoor van die rektor en vise-kanselier, prof. Wim de Villiers, om verskoning te vra aan alle studente wat geraak is.
Die MRK gee in sy bevinding onder meer sterk erkenning aan die belangrikheid van persoonlike identiteit in gemeenskapsidentiteit asook aan die regte van tale anders as Engels.
In sy uitspraak het die MRK 'n Kanadese hofuitspraak as riglyn voorgehou wat bepaal dat taal meer as 'n blote medium vir oordrag van inligting en gedagtes is: Dit is 'n uitdrukking van 'n mens se hele kultuur.
Om daarom te verwag dat nuwelingstudente ongeag hul moedertaal slegs in Engels ontvang word en slegs Engels mag praat, misken dit.
Terwyl die MRK insluiting of inklusiwiteit as 'n edele gedagte bestempel, is dit volgens die MRK-verslag nie 'n wetlike of grondwetlike vereiste dat elke instelling en sosiale situasie almal moet insluit of akkommodeer nie.
Hierdie uitspraak bring Suid-Afrika nader aan die internasionale norm waar die menseregtekultuur gerig word deur die erkenning dat persoonlike identiteit in groepsidentiteit geanker is.
'n Vollediger opsomming van die uitspraak van 41-bladsye volg onder.
———-
MRK-bevinding ná klag van VF Plus oor verbod op Afrikaans by US in 2021 bevat waterskeidende riglyne oor taal
(Opsomming van MRK-uitspraak oor Afrikaans by die US)
Die bevinding van die MRK oor ‘n klag wat die VF Plus verlede jaar ingedien het oor die verbod op Afrikaans by die Universiteit van Stellenbosch (US), is ‘n waterskeidende oorwinning vir Afrikaans en vir menseregte in die algemeen.
Tydens die verwelkomingsweke in 2021, is US-studente veral in koshuise op die Stellenbosch-kampus aangesê om slegs Engels te praat, selfs in private gesprekke.
Volgens Afrikaanssprekende studente was daar ‘n gevoel vaardig dat Afrikaans nêrens welkom was nie.
Prof. Wim de Villiers, as rektor en vise-kanselier van die US, word in die MRK-verslag skerp gekritiseer vir die universiteit se optrede.
Hy word onder meer beveel om die betrokke Afrikaanssprekende studente skriftelik om verskoning te vra deur die kantoor van die rektor en vise-kanselier.
In dié skrywe moet dit duidelik gestel word die US is verantwoordelik vir die optrede en beleid van sy koshuise en van die menseregteskendings wat weens die versuim om op te tree, plaasgevind het.
Die universiteit moet onderneem om toe te sien dat dié gebeure hom nie herhaal nie. Ander aanbevelings sluit in:
• Daar moet kwartaalliks aan die MRK verslag gedoen word oor onder meer taalverwante klagte- en diskriminasie en wat die universiteit daaraan doen.
• Skriftelike opdrag moet aan koshuise gegee word om nie weer ‘n beleid van slegs Engels toe te pas nie.
• ‘n Bedrag van R5 miljoen moet bewillig word vir ‘n verpligte program oor die diversiteit en sensitiwiteit vir alle studente en personeel van die universiteit.
• ‘n Module oor menseregte wat fokus op menswaardigheid, gelykheid en vryheid van uitdrukking, taal en kultuur, moet geskep word vir eerstejaars. Dit moet reeds in 2024 in werking tree.
• Die module en program moet in Afrikaans, Engels en isiXhosa aangebied word en die MRK moet dit goedkeur.
Luidens die verslag het prof. de Villiers in sy reaksie gesê wat gebeur het, was nie universiteitsbeleid nie. Hy het nogtans erken dat hy bewus was van die opdrag om Afrikaans in die verwelkomingtydperk te verbied.
Volgens die MRK kan die beleid wat koshuise toepas, nie geskei word van universiteitsbeleid nie. Die US kan hom daarom nie distansieer van dit wat mét sy wete in die koshuise gebeur het nie.
Indien die US 2016-Taalbeleid oortree is, is dit die US self wat dit deur die koshuise gedoen het.
Die MRK noem voorts hy is bekommerd daaroor dat die US taal net sien as ‘n medium om te kommunikeer of ‘n instrument om ander uit te sluit.
Dit is nie so nie. Taal staan sentraal tot ‘n persoon se vryheid van uitdrukking.
Die gebruik daarvan is nie ‘n moedswillige gebaar nie, maar ‘n uitdrukking van ‘n mens se kultuur, jou gevoel en menswaardigheid.
Om daarom iemand se taal te ontneem, ontneem hom ook sy reg van vryheid tot uitdrukking.
Artikel 30 van die Grondwet maak dit duidelik dat elke persoon die reg het om die taal van sy keuse te gebruik en om betrokke te wees by die kultuur van sy keuse.
Taal en kultuur staan in simbiose met mekaar en om teen iemand se taal te diskrimineer, diskrimineer ook teen sy kultuur.
Daar bestaan geen grondwetlik reg, veral in ‘n sosiale omgewing, om aan te dring op die taal van jou keuse of die taal wat jy verstaan nie.
Daar bestaan ook geen grondwetlike reg om ten alle tye aan te dring op inklusiwiteit van jou keuse nie. Insluiting klink edel solank dit nie indruis op ‘n ander se regte nie.
Die Grondwet wil ‘n samelewing vry van diskriminasie daarstel, nie een wat absolute inklusiwiteit van ander en van alles waarborg nie.
Wat by die US gebeur het, het daarom die Afrikaanssprekende studente se menswaardigheid, selfbeeld en kultuurverbintenis aangetas.
Die VF Plus verwelkom hierdie bevinding. Dit lê oplaas duidelike riglyne neer oor die inbreuk wat gedwonge inklusiwiteit maak op die basiese menseregte van minderhede.
Die pogings om die Afrikaanse Taalmonument se naam te verander en die miskenning van Afrikaans op onderwysgebied, is enkele voorbeelde.
Suid-Afrika is ’n land van vele tale, kulture en gelowe. Hierdie diversiteit moet omarm word om eenheid te bewerkstellig.
Soos die MRK tereg sê, sal dit nooit gebeur indien een groep regte toe-eien wat iets wegneem van ’n ander nie.
;
