Hoe het ons in die Zuma-gemors beland? Kan dit weer gebeur en wie se skuld was dit? Dr Pieter Mulder, voormalige leier van die Vryheidsfront Plus, sê dit is die ANC en spesifiek Thabo Mbeki se skuld asook die ANC se grondwet.
Hoekom Thabo Mbeki?
President Mandela het onder druk en teen sy sin vir Thabo Mbeki as adjunk-president aangestel. Sy eerste keuse was Cyril Ramaphosa.
Om Ramaphosa uit te hou, het Mbeki onmiddellik begin om die tradisie te skep dat die Adjunkpresident outomaties die president moet opvolg. Toe Mandela uittree is Mbeki dan ook eenparig as nuwe ANC-President en daarna ook as president van Suid-Afrika verkies.
Na sy verkiesing was dit Mbeki se taak om ‘n nuwe adjunk-president aan te wys. Volgens die “tradisie” wat hy geskep het, moet die persoon hom eendag as president opvolg. Die sterkste aanspraakmakers was Cyril Ramaphosa, Matthews Phosa, Tokyo Sexwale en ook Winnie Mandela. Mbeki het die besluit ontduik en nie een van die persone bevorder nie. Hy het Zuma ondersteun.
Mbeki, met sy Britse Meestersgraad, het gedink dat Jacob Zuma, wat nooit werklik skoolgegaan het nie, nooit president kan word nie. Almal weet dat Mbeki groot waarde aan akademiese opleiding heg. Deur Zuma as ANC adjunk-president te ondersteun, stel Mbeki die besluit oor sy opvolger uit tot aan die einde van sy termyn. Zuma sit solank die adjunk-president stoel warm totdat die regte opvolger uit die aanspraakmakers hierbo gekies kan word.
Terwyl Mbeki as president amper permanent buite Suid-Afrika rond gerits het om Afrika se probleme op te los en die Verenigde Nasies te probeer hervorm, het Zuma as sy adjunk sy werk gedoen soos hy geglo het van hom verwag word. Saam met Winnie Mandela woon hy al die belangrike ANC begrafnisse by en lewer die nodige lofredes. Met Mbeki afwesig, het Zuma die ANC-stadion-byeenkomste toegespreek en met sy masjiengeweer-lied en danspassies afgesluit. Dit maak hom gewild onder die gewone ANC-lede.
Te laat besef Mbeki dat die ANC-lede aanvaar Zuma gaan hom opvolg as volgende president. Dit is immers die “tradisie” wat Mbeki self geskep het en “is waarskynlik Mbeki se keuse” – word geredeneer.
Mbeki neem verskillende stappe om te probeer keer dat Zuma hom opvolg. Hy dank Zuma af as adjunk-president. Dit werk nie en maak Zuma net sterker. Zuma word nou deur baie as nog ‘n Mbeki slagoffer gesien. Dit maak hom ‘n ANC martelaar wat skielik deur al die Mbeki gegriefdes soos die SAKP, Cosatu en die ANC Jeugliga gesteun word.
Verskillende hofsake teen Zuma volg – met sterk gerugte van die Zuma ondersteuners dat Mbeki agter die hofsake sit. Tot regter Nicholson bevind aanvanklik so.
Tot die verbasing van baie word Zuma by die ANC kongres in 2007 tot ANC president verkies. Hy verslaan Mbeki oortuigend.
Mbeki se ondersteuners het in nuwe BMW’s en Mercedesse by die Polokwane ANC kongres aangekom – hoofsaaklik die nuwe swart middelklas.
Die Zuma ondersteuners het in oorvol busse, wat ure lank van ver af gery het, aangekom. Hulle het Zuma T-hemde aangehad en was die armes, die verontregtes, die wat kwaad was vir Mbeki asook die Zoeloes van KwaZulu-Natal. Hierdie magsbasis was groter as Mbeki s’n.
Nege maande later in 2008 besluit die ANC se Nasionale Uitvoerende Komitee (NUK) dat Mbeki ook as president van Suid-Afrika moet bedank. Dit is voor sy termyn in 2009 verstryk.
Zuma president.
Zuma is ‘n aangename, laggende en charismatiese Zoeloe-hoofman met vier vroue. ‘n Tradisionele tipe leier wat nooit president van ‘n ingewikkelde land en ‘n ontwikkelde ekonomie soos Suid-Afrika moes geword het nie.
“As president is Zuma tegnies die koning oor die Zoeloekoning. Hy skakel gereeld met die Swazi koning. As die Zoeloekoning ses vroue kan hê en die Swazi koning 14, dan is Zuma heel beskeie met tans slegs vier vroue,” verduidelik ‘n Zuma ondersteuner hierdie tradisionele benadering aan my.
En wat van Nkandla?
“As die staat jaarliks R56 miljoen kan betaal aan die Zoeloekoning om sy huishouding en ses paleise vir sy vroue in stand te hou, kan hulle sekerlik ook Zuma se veiligheid in ‘n gevaarlike omgewing soos Nkandla met ‘n eenmalige R254 miljoen opknappings verseker. Straf die korruptes wat geld uit die Nkandla projek gemaak het, maar moenie Zuma verantwoordelik hou nie. Die polisie en openbare werke het die besluite oor Nkandla en sy veiligheid geneem,” het die Zuma ondersteuner geantwoord.
Waarom wou Zuma nie Ramaphosa as sy opvolger hê nie?
Een van Zuma se vroue Thobeka Madiba-Zuma som die Zuma ondersteuners se gevoel oor Ramaphosa op toe sy verlede week ‘n tweet daaroor uitstuur. Sy skryf onder die naam “firstladytzuma.”
“UmSholozi (Zuma se troetelnaam) did not join the ANC in 1991 (dit is wanneer Ramaphosa ‘n ANC lid geword het), jumped ship nor hip hopped between the struggle and wealth accumulation. He left his home at a tender age to fight apartheid. He was prepared to pay the ultimate price. He will finish what he started because he does not take orders beyond the Atlantic Ocean.”
Waarom het die ANC nie lankal van Zuma ontslae geraak soos hulle met Mbeki gemaak het nie?
Met die Nkandla skandaal, beskerm die ANC vir Zuma.
Toe die konstitusionele hof in 2016 bevind dat Zuma versuim het om die Grondwet te verdedig, beskerm die ANC hom.
Selfs die #Guptaleaks-e-posse en bewyse van staatskaping was nie genoeg om die ANC sover te kry om ‘n mosie van wantroue in Zuma te steun nie. Hy het reeds sewe sulke mosies oorleef.
Die ANC grondwet.
Die belangrikste rede waarom hulle so moeilik van Zuma ontslae geraak het, is die bepalings in die ANC se grondwet.
Die ANC grondwet bepaal in 10.5 dat die Nasionale Kongres, waar die ANC leiers verkies word, slegs elke vyf jaar vergader. In die vyf jaar tussen kongresse is die Nasionale Uitvoerende Komitee (NUK) volgens artikel 12.1 die hoogste besluitnemingsliggaam van die ANC. Die liggaam kan van Zuma ontslae raak. Die liggaam bestaan uit tagtig verkose lede en enkele andere.
Zuma, as ‘n slim politieke strateeg, het kort na hy ANC president geword het, begin seker maak dat hy die meerderheid steun in die NUK het.
Met ‘n kabinet van 72 Ministers en Adjunk-ministers het Zuma verseker dat meeste van die 80 verkose NUK-lede kabinets- of ander belangrike provinsiale poste kry. (Die Duitse kabinet het 15 lede en die VSA se kabinet 14.)
Die ANC se Vroueliga, die Jeugliga en die ANC veterane het ook verteenwoordigers in die NUK. Zuma moes ook oor hierdie organisasies beheer kry.
Die Minister van Onderwys, Angie Motshekga was die president van die ANC Vroueliga. Sy was nie aan Zuma se kant nie. Met ‘n gekoukus is sy uitgestem en vervang met Bathabile Dlamini – die minister wat veroorsaak het dat die uitbetaling van toelaes in ‘n krisis is. Is dit toevallig dat Dlamini ook van Nkandla kom?
Toe Julius Malema as ANC-jeugleier teen Zuma draai, is hy uit die ANC en so uit die NUK geskop. Hy is met Collen Maine as nuwe ANC jeugleier en NUK lid vervang wat ‘n blinde Zuma volgeling is.
ANC veterane soos generaal Siphiwe Nyanda is na kritiek op Zuma uitgeskuif en met Kebby Maphatsoe as hoof van die MK Veterane vervang. Maphatsoe steun Zuma onvoorwaardelik. Malema beweer Maphatsoe was ‘n hopelose MK-soldaat wat sy arm verloor het toe hy gedros het.
Met die NUK nou veilig in Zuma se hande, was dit onmoontlik om in die vyfjaar tussen kongresse die NUK sover te kry om ‘n mosie van Wantroue teen Zuma te aanvaar.
Die wiel begin draai.
Zuma se afdanking van minister Nhlanhla Nene as minister van Finansies en die wyse waarop hy daarna vir Pravin Gordhan van Europa terugroep en verneder, het die meerderheid van die ANC se Parlementêre Koukus teen Zuma laat draai.
Die gety het verder teen Zuma gedraai toe die ANC baie steun in die 2016 plaaslike verkiesing verloor het. Ministers soos Derek Hanekom en Blade Nzimande is uit die kabinet geskop toe hulle teen Zuma draai en openlik gevra het dat hy nou afgedank word. Die NUK het steeds Zuma beskerm. Toe Derek Hanekom na al hierdie gebeure ‘n mosie van wantroue in Zuma in die NUK instel, is die mosie verslaan.
Wat het dan nou verander?
Die ANC se Nasionale Kongres, wat net elke vyf jaar vergader, het in Desember 2017 plaasgevind. Ramaphosa is by die kongres as nuwe leier bo Zuma se kandidaat, sy eksvrou Dlamini Zuma verkies. Zuma het gedobbel en verloor.
Skielik was daar ‘n totale magsverskuiwing. ‘n Nuwe NUK is ook saamgestel. Daagliks hoor ons van vorige Zuma ministers en NUK ondersteuners wat nou Ramaphosa se lof besing. Hulle eenvoudige logika is dat Zuma jou net nog vir enkele maande ‘n pos kan aanbied maar op die langtermyn is Ramaphosa die man.
Hierdie patroon het hom herhaal toe almal van Mbeki wou ontslae raak. Ongeag Mbeki se rampspoedige Vigs-beleid en die hardkoppigheid waarmee hy Mugabe beskerm het, het die ANC NUK nooit teen hom opgetree nie.
Nadat Mbeki in 2007 by die ANC kongres teen Zuma verloor het, het die NUK besluit dat Mbeki nou moet gaan. Hulle het wel nege maande gevat om van Mbeki ontslae te raak.
Die enigste verskil is dat die NUK wil hê dat Ramaphosa die Staatsrede reeds volgende week moet lewer en nie Zuma nie. Met die volgende verkiesing 18 maande ver kan hulle nie nege maande wag om van Zuma ontslae te raak nie. Hulle glo Ramaphosa kan die ANC se beeld herstel na die rampspoedige Zuma-jare.
Kan dit weer gebeur?
Hoe het ons in die Zuma-gemors beland en kan dit weer gebeur? Dit was van my vrae in die begin.
Dit kan weer gebeur. Ramaphosa het verkies dat minister Naledi Pandor as Adjunk-president verkies moet word. Sy is bekwaam, intelligent en uit ‘n ANC oogpunt gesien beslis ‘n moontlike toekomstige eerste vroue president van die land. Ramaphosa se langtermyn denke was waarskynlik dat Pandor hom sal kan opvolg.
Die ANC-kongres het egter vir David Mabuza as Adjunk-president verkies. Dit is weereens ‘n kort termyn kompromie-keuse om die eenheid van die ANC te behou.
Soos Zuma is Mabuza ‘n baie omstrede figuur wat as premier van Mpumalanga sy provinsie soos sy persoonlike eiendom bestuur het. Tot op die laaste het hy Zuma ondersteun en toe omgespring na Ramaphosa.
In 2010 was R10 miljoen na bewering van sy huis gesteel en verskeie bewerings oor tenderbedrog is oor hom gemaak. Sy provinsie het ook verskeie politieke moorde onder eienaardige omstandighede gehad.
Dit lyk nie of die ANC enige lesse uit die verlede geleer het nie.
“Ons weet Mabuza is ‘n korrupte politikus. Daarom sal hy nooit president word nie. Sy keuse was net vir die korttermyn terwille van ANC eenheid,” verduidelik ‘n Ramaphosa ondersteuner aan my.
Dit klink baie bekend en presies dieselfde tipe argumente as toe Zuma adjunk-president geword het. Vir my lyk dit of die huidige politieke gemors hom weer oor ‘n paar jaar gaan herhaal.
Hopelik, met ‘n steeds swakker wordende ANC, is daar ‘n totale ander politieke situasie met opposisie alliansies in beheer die dag as Ramaphosa nie meer president is nie. Net die tyd sal leer.
;
